زبان اکدی

همانطور که نشانه ها در شکل زیر نشان می دهد، هر نشانه، ممکن است از یک یا چند گوه تشکیل شده باشد. خط اکدی، از چپ به راست خوانده می‌شود، به استثنای قانون حمورابی، که از بالا به پایین خوانده شد، که نشان‌دهنده تلاشی هدفمند باستانی برای تقلید از نوشته سومری در اوایل هزاره سوم است.

به جز استفاده ناسازگار از نشانه جدا کننده کلمه در متون آشوری قدیم(OA = Old Assyrian)، هیچ نشانه یِ نگارشی برای جدا کردن کلمه ها، وجود ندارد. اغلب حتی یک فضای تقسیم بین کلمات وجود ندارد.

اولین نوشته سومری اساساً لوگوگرافی (واژه نگاشت) بود که یک نشانه معین، یک کلمه یا طیفی از کلمات مرتبط معنایی را نشان می داد. اما در اواسط هزاره سوم قبل از میلاد، نمودارها تا حد زیادی سبک شده بودند و بنابراین به عنوان اشیایی که در ابتدا به تصویر می‌کشیدند غیرقابل تشخیص بودند. یکی از انگیزه‌های اصلی این تغییر، تولید نشانه‌ها به‌عنوان مجموعه‌ای از گوه‌ها، به جای خطوط منحنی حکاکی‌ شده بود.

بنابراین، در دوره اکدی قدیم، زمانی که زبان اکدی برای اولین بار در متون مرتبط تأیید می شود، خط عمدتاً آوایی (Phonetic)، تا حدی لوگوگرام (Logographic)، و از نظر گرافیکی در مقایسه با نشانه های اولیه، سبک شده بود.

همانطور که زبان اکدی در طول دوره های موازی آشوری و بابلی تکامل یافت، خط آشوری و بابلی نیز تا حدودی مستقل از یکدیگر توسعه یافتند. علاوه بر این، تفاوت قابل توجهی بین شکل نشانه های به کار رفته در کتیبه های منقوش روی سنگ (لاپیدار Lapidar) و نشانه های به کار رفته بر روی گل (Clay) وجود داشت.

نشانه‌های نوین، فهرستی از نزدیک به ۶۰۰ نشانه میخی (گوه ای) است، اگرچه در تعداد و حتی انواع نشانه‌هایی که برای گویش‌های مختلف تأیید شده‌اند، تنوع بیشتری وجود دارد. در بیشتر موارد، تعداد نشانه های رایج برای یک گویش معین اغلب به طور قابل توجهی کمتر بود. به عنوان مثال، بابلی قدیم از حدود ۱۵۰ علامت مکرر استفاده می کرد. شکل زیر (۲)، جدولی از مقایسه میان تحول خط سومری – اکدی کهن (OAkk)، بابِلی و آشوری کهن (OB/OA) بابِلی و آشوری میانه (MB/AA) و بابِلی و آشوری نو (NB/VA) را نشان می دهد.

از نظر کارکردی، علائم در ابتدایی ترین مرحله خود لوگوگرافی بودند، یعنی یک یا چند کلمه خاص را نشان می دادند. یک سیستم نوشتاری صرفاً لوگوگرافی به خودی خود به هیچ زبان خاصی وابسته نیست. (به زبا ساده از نقاشی به جای حرف استفاده می شود و از این رو مستقل از زبان خاصی است).

• در سومری: «THREES, HEEP, GIVE, TEMPLE». که هر کدام یک واژه نگاشت به یک چندین کلمه بوده است.
• در فارس: «سه گوسفند به معبد داده شد».
• در انگلیسی: «three sheep were given to the temple».
• در فرانسوی «on a donne trois brebis au temple».

واژه نگاشت ها

حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد، کاتبان سومری سیستم لوگوگرافی (واژه نگاشت) خود را به نشانه های آوایی (Phonetic Signs) یا نشانه های هجایی (Syllabic Signs) ارتقا دادند. سیستم واژه نگاشت ان اندازه توانمند نبود که بتواند همه یِ اندیشه و نیازی ها ثبت وقایع را انجام دهد ولی سیستم هجایی، اجازه چنین مواردی را می دهد. برای نمونه نشانه 𒀭 هم می توانست ۱) نقش واژه نگار، برای اشاره به ایزد – ایزدبانو و آسمان را داشته باشد و یا ۲) نقش هجایی AN را در کلمات ایفا کند و یا ۳) نقش تعیین کننده پیش از نام خدایان را داشته باشد. در عبارت 𒀭𒄿𒋾𒀭𒂗𒍪 نشانه یِ 𒀭 به دو شیوه به کار رفته است.

واژه اکدی ilum همسان با واژه DIĜIR در سومری است. سومریان نشانه میخی 𒀭 را برای اشاره به «دینگیر - خدا - ایزد و ایزدبانو» استفاده می کردند. در توسعه خط میخی به زمان آشوریان، آنها این نشانه را کمی ساده تر کردند و آن را به صورت شکل زیر پدید آوردند.

تعیین کننده

استفاده از نشانه‌ها به‌ عنوان تعیین کننده (Determinative) یا طبقه بندی کننده معنایی (Semantic Classifier)، نوعی ارزش لوگوگرافی تخصصی است: تعیین کننده، نشان‌ واره‌ای است که قبل یا بعد از یک کلمه قرار می‌گیرد و طبقه‌ای را که به آن تعلق دارد (انسان، خدا، شهر، گیاه و غیره) مشخص می‌کند. قرار نیست در خواندن متن با صدای بلند تلفظ شود. بنابراین نوشته AN Aššur به خدای Aššur (آشور) اشاره دارد، در حالی که URU Aššur به شهر همنام (شهر آشور) اشاره دارد.

در واقع AN به صورت 𒀭 نقش تعیین کننده برای «خدا» را دارد و پیش از نام یک خدا یا الهه می آید ولی URU به صورت 𒌵𒆠 نقش تعیین کننده برای «شهر» را در متون اکدی را دارند. نمونهه دیگر 𒌵𒆠 به معنی «شهر اکد» است.

نشانه های آوایی

نشانه ای با ارزش آوایی ممکن است به عنوان مکمل آوایی استفاده شود، یعنی به لوگوگرام اضافه شود تا قرائت آن مشخص شود. بنابراین AN 𒀭 (بدون چنین متمی)، معمولا برای اشاره به DIĜIR یا ilum (خدا) در اکدی خوانده می شد. ولی در AN-ū که به انتهای AN صدای بلند ū چسبیده است، ارزش آوایی ū به AN چسبانده شده است. AN-u اشاره به šamû یا 𒀭𒌋𒌋 به معنی (آسمان) دارد. همچنین مورد دیگر در استفاده از نشانه های آوایی، برای مشخص کردن صرف های دستور زبانی مانند نقش های فاعلی bītum، اضافی – وابستگی bītim و مفعولی bītam را نیز به ریشه نمونه b-ī-t اضافه می کنند.

بنابراین

در خط میخی اکدی که از خط سومر گرفته شده است، سه دسته نشانه یِ ۱) نشانه واژه نگاشت، ۲) نشانه تعیین کننده و ۳) نشانه آوایی وجود دارد. برای نمونه 𒀭 یک واژه نگاشت است زیرا به واژگانی متفاوت مانند «خدا – ایزدبانو» و «آسمان» اشاره دارد. همچنین به عنوان تعیین کننده نیز است، زیرا پیش از واژگانی در دسته خدایان می آید. برای نمونه 𒀭𒄿𒋾𒀭𒂗𒍪 پیش از نام خدای Iddin-Sin آمده است. اما از سوی دیگر ارزش آوایی (هجایی AN) نیز دارد.